Mới đây, văn bản ghi lại cuộc phỏng vấn được nói là của Tiến sỹ Vũ Cao Phan, Phó Chủ tịch Hội Hữu nghị Việt Nam - Trung Quốc, dành cho Đài Truyền hình Phượng Hoàng (Phoenix TV - trụ sở chính ở Hong Kong), đã thu hút sự chú ý đặc biệt của người quan tâm ở trong nước.
Trong bài phỏng vấn, chuyên gia về quan hệ Việt-Trung đã đề cập tới nhiều vấn đề trong tranh chấp lãnh thổ tại Biển Đông, như yêu sách đàm phán song phương của Trung Quốc, hay thái độ của truyền thông Trung Quốc khi đưa tin bài về Việt Nam.
Bài phỏng vấn này đã được đăng trên một số tờ báo mạng của Việt Nam, được đón nhận một cách tích cực.
Tiến sỹ Phan nói ông cũng "không ngờ trước được hiệu ứng của bài phỏng vấn" khi nó được đăng tải ở Việt Nam, cho thấy các câu trả lời của ông đã "thỏa mãn được nhu cầu cần được biết của người đọc".
"Nhà nước Việt Nam, lãnh đạo Việt Nam toàn là những người yêu nước cả. Thế nhưng không hiểu sao, họ chưa nói được những điều đáng ra phải nói từ lâu rồi."
"Rất nhiều vấn đề phải được công khai."
Đây là bài phỏng vấn cho chương trình talk-show Nhất hổ Nhất tịch đàm do người dẫn chương trình Hu I-Hu (Hồ Nhất Hổ, tên tiếng Anh là Tiger Hu) chủ trì, theo hình thức liên tuyến với nhiều khách mời ở cả trong trường quay lẫn các địa điểm ở bên ngoài.
Chương trình được ghi hình trước, sau đó dựng lại và phát sóng.
'Khán phòng dịu lại'
Tiến sỹ Vũ Cao Phan giải thích với BBC rằng ông đã trả lời phỏng vấn qua điện thoại vào hôm 23/06, và chương trình được phát ngày thứ Bảy 25/06, đồng thời phát lại một số lần.
Ông nói chưa được xem lại chương trình phát sóng, nhưng hy vọng nội dung các câu trả lời được phản ánh trung thực: "Ḥọ đã cam kết không cắt hay biên tập trả lời của tôi".
Ông Phan cho hay ông trả lời bằng tiếng Việt, theo kịch bản ông đã chuẩn bị sẵn trên cơ sở các câu hỏi đài truyền hình gửi cho ông từ trước, và có người phiên dịch lại.
"Trong khi thực hiện chương trình, tôi cũng được nghe trình bày của các khách mời khác."
Tiến sỹ Vũ Cao Phan, 67 tuổi, người thông thạo tiếng Quan Thoại, cho hay ông chỉ "trả lời được ba trong số bốn câu định trước".
"Phần trả lời câu hỏi cuối cùng ("Tương lai phát triển của quan hệ Trung-Việt") là câu tôi tâm đắc nhất, vì nó phản ánh suy nghĩ và nguyện vọng lâu nay của tôi, lại không thực hiện được."
"Còn khi tôi nghe một khách mời là tướng hải quân của Trung Quốc chỉ trích 'Việt Nam vô ơn', tôi muốn phản hồi lại thì đường dây lại được truyền sang cho người khác."
Chính phủ các bạn lại tuyên bố Hoàng Sa dứt khoát là của Trung Quốc, không phải là vấn đề có thể đưa ra đàm phán. Vậy thì còn cái gì nữa để mà "song phương" ở đây? Chính tuyên bố ấy của Trung Quốc đã đóng sập cánh cửa "con đường song phương".
TS Vũ Cao Phan
Tuy nhiên, ông Phan, người tự nhận là "yêu Trung Quốc, khâm phục Trung Quốc và thậm chí có thể gọi là 'thân Trung Quốc'" nói ông có thể cảm nhận không khí trong khán phòng "dịu lại" sau các câu trả lời của ông.
BBC xin trích giới thiệu phỏng vấn của Tiến sỹ Vũ Cao Phan dành cho Đài Phượng Hoàng, dựa trên văn bản chuẩn bị của tiến sỹ.
Nội dung phỏng vấn
Đài Phượng Hoàng: Sự thể hiện cứng rắn gần đây của Việt Nam ở Nam Hải (Biển Đông) biểu thị một thái độ gì?
TS Vũ Cao Phan: Nếu chỉ nhìn vào riêng biệt các sự kiện xảy ra gần đây để đánh giá phản ứng và thái độ của Việt Nam thì sẽ không chính xác. Phải nhìn rộng ra một chút, nhìn xa ra một chút.
Vài năm gần đây ngày càng có nhiều các tàu đánh cá của phía Việt Nam bị Trung Quốc bắt giữ, tịch thu hết lưới cụ rồi đòi tiền chuộc. Như năm ngoái chẳng hạn, hàng chục tàu thuyền, hàng trăm ngư dân khu vực miền Trung bị bắt giữ. Đây vốn là vùng đánh cá truyền thống lâu đời và yên lành của ngư dân Việt Nam, bây giờ bỗng nhiên liên tục xảy ra những sự việc như vậy.
Có lần TV Việt Nam chiếu cảnh hàng trăm thân nhân của những người đánh cá đứng, ngồi lam lũ trên bờ biển khóc lóc ngóng lo chồng con trở về đã gây ra rất nhiều bức xúc trong dư luận xã hội (điều này chắc các bạn Trung Quốc không biết).
Nhà đương cục Việt Nam đã nhiều lần tiếp xúc với phía Trung Quốc về vấn đề đó nhưng hầu như không được đáp ứng. Lần này Trung Quốc hành động mạnh hơn thì phản ứng của Việt Nam cũng buộc phải mạnh hơn, không có gì quá bất thường.
Trong tinh thần ấy, tôi nghĩ, phát biểu của lãnh đạo Việt Nam cũng chỉ là những phản ứng tự vệ, đâu có phải là lời lẽ đe dọa chiến tranh như các bạn vừa suy luận.
Còn nếu gọi đây là một sự leo thang thì phải thấy là Việt Nam leo theo các bạn Trung Quốc. Đúng thế đấy, phía Trung Quốc luôn luôn leo lên trước.
Đài Phượng Hoàng: Theo ông, tranh chấp trên Nam Hải sẽ được giải quyết bằng vũ lực hay đàm phán?
TS Vũ Cao Phan: Mặc dù Việt Nam đã phải đương đầu với nhiều cuộc chiến tranh suốt hơn nửa thế kỷ qua nhưng không nhiều người nghĩ đến khả năng có một cuộc chiến tranh Trung - Việt vào lúc này.
Đã có nhiều cuộc biểu tình chống Trung Quốc ở Việt Nam
Về phía cá nhân, tôi tin cuộc tranh chấp sẽ được giải quyết một cách hòa bình. Thứ nhất là vì Chính phủ hai nước luôn luôn cam kết sẽ giải quyết những tranh chấp này không phải bằng vũ lực mà thông qua con đường ngoại giao, đàm phán thương lượng.
Thứ hai, cả hai nước đều đang ra sức phát triển kinh tế sau nhiều năm bị tàn phá bởi Cách mạng Văn hóa ở Trung Quốc và chiến tranh ở Việt Nam; và công cuộc xây dựng phát triển kinh tế này đang đạt được những kết quả khả quan, chắc là không bên nào muốn để chiến tranh một lần nữa kéo lùi sự phát triển của đất nước mình.
Thứ ba, bối cảnh của một thế giới hiện đại - tôi muốn nói đến một dư luận quốc tế đã trưởng thành - sẽ mạnh mẽ góp sức ngăn ngừa một khả năng như vậy.
Thứ tư, và điều này cũng rất quan trọng, là nếu chính phủ hai nước có nóng đầu một chút thì lý trí và tình cảm của nhân dân cả hai bên sẽ giúp cho họ tỉnh táo hơn, tôi tin như vậy.
Đài Phượng Hoàng: Bản chất của sự tranh chấp Trung-Việt, theo ông, là vấn đề kinh tế hay chủ quyền? Việt Nam nhìn nhận nguyên tắc "Gác tranh chấp, cùng khai thác" như thế nào?
TS Vũ Cao Phan: Các sự kiện ở Biển Đông cho thấy có cả màu sắc tranh chấp về kinh tế lẫn tranh chấp chủ quyền. Quan sát khách quan thì thấy Trưng Quốc có vẻ nghiêng về lý do kinh tế, còn Việt Nam nghiêng về lý do chủ quyền nhiều hơn. Cách nhìn vấn đề như vậy sẽ giải thích được tại sao Việt Nam không mặn mà lắm với việc "gác tranh chấp, cùng khai thác".
Lý do thứ nhất là tài nguyên thì có hạn, một khi khai thác hết rồi điều gì sẽ xảy ra? Liên quan đến nó là lý do thứ hai: "gác tranh chấp, cùng khai thác" mà các bạn vừa nêu mới chỉ là một nửa lời căn dặn của ông Đặng Tiểu Bình mà nguyên văn là: "Chủ quyền của ta, gác tranh chấp, cùng khai thác", có đúng không?
Như thế có nghĩa là khi đã cạn kiệt tài nguyên khai thác rồi, Việt Nam chẳng còn gì và Trung Quốc thì vẫn còn cái cơ bản là "chủ quyền"! Mà những hòn đảo và vùng biển ấy đâu chỉ có giá trị về tài nguyên?
Tôi ủng hộ việc hai nước cùng hợp tác khai thác tài nguyên ở Biển Đông nhưng ít nhất trước đó cũng phải làm sáng tỏ đến một mức độ nhất định nào đó (nếu chưa hoàn toàn) vấn đề chủ quyền.
Nếu cho tôi được phát triển theo ý mình thì tôi nói rằng, bản chất của cuộc tranh chấp này là chính trị.
Quan hệ Việt - Trung không yên tĩnh đã từ mấy chục năm nay rồi và nó là một dòng gần như liên tục, trước khi xuất hiện vấn đề biển đảo những năm gần đây, có phải vậy không? Để giải quyết nó, các nhà lãnh đạo cần phải ngồi lại với nhau, ở cấp cao nhất ấy, một cách bình đẳng, bình tĩnh, thẳng thắn và chân thành.
Câu hỏi không được thực hiện
Đài Phượng Hoàng: Theo ông, tương lai phát triển của quan hệ Trung-Việt sẽ như thế nào? Làm cách nào để có thể duy trì quan hệ hữu hảo giữa hai nước?
TS Vũ Cao Phan: Tôi là một người có nhiều năm công tác ở Hội Hữu nghị Việt - Trung, có nhiều mối quan hệ gắn bó với Trung Quốc và nói một cách rất chân thành là tôi yêu Trung Quốc, khâm phục Trung Quốc và thậm chí có thể gọi là "thân Trung Quốc" cũng được.
Vì thế, điều mong muốn thường trực của tôi là làm sao xây dựng được một mối quan hệ tốt đẹp, thật sự tốt đẹp giữa nhân dân hai nước. Chắc các bạn cũng muốn vậy.
Trước hết, như tôi đã nói là phải ngồi lại với nhau. Có vị bảo với tôi là ngồi mãi rồi còn gì. Không, ngồi như vậy chưa được, ngồi như vậy không được. Ngồi thế không phải là ngồi thẳng.
Về phần mình với mong muốn như vậy, tôi xin được gửi gắm đôi điều giống như là những lời tâm sự đến các bạn:
Thứ nhất là, vấn đề đàm phán song phương giữa hai nước. Tôi nghĩ đàm phán song phương cũng tốt, cũng cần thiết. Những nơi có tranh chấp đa phương như quần đảo Trường Sa (Nam Sa) thì cần phải đàm phán nhiều bên còn như quần đảo Hoàng Sa (Tây Sa) là vấn đề của riêng hai nước Việt Nam và Trung Quốc lại khác.
Thực tế là quyền lợi quốc gia cao hơn ý thức hệ. Chúng ta nên thẳng thắn nhìn nhận vậy để khỏi dối lòng nhau.
TS Vũ Cao Phan
Nhưng Chính phủ các bạn lại tuyên bố Hoàng Sa dứt khoát là của Trung Quốc, không phải là vấn đề có thể đưa ra đàm phán. Vậy thì còn cái gì nữa để mà "song phương" ở đây? Chính tuyên bố ấy của Trung Quốc đã đóng sập cánh cửa "con đường song phương".
Thứ hai là, chúng ta thường nói đến sự tương đồng văn hóa giữa hai nước như là một lợi thế cho việc chung sống hữu nghị bên nhau giữa hai dân tộc. Điều đó đúng một phần, nhưng mặt khác, văn hóa Việt Nam, nhất là văn hóa ứng xử có sự khác biệt với lớn Trung Quốc.
Nếu văn hóa ứng xử của người Trung Quốc là mạnh mẽ, dứt khoát, quyết đoán (và do đó thường áp đặt?), nặng về lý trí, thì văn hóa ứng xử của người Việt Nam là nhẹ nhàng, khoan dung, nặng về tình, ơn thì nhớ lâu, oán thì không giữ. Hình như các bạn Trung Quốc chưa hiểu được điều này ở người Việt Nam. Cần phải hiểu được như vậy thì quan hệ giữa hai bên mới dễ dàng.
Nói như thế vì tôi thấy rằng, cách ứng xử nặng nề của phía Trung Quốc đối với Việt Nam đã và đang đẩy những người Việt Nam vốn rất yêu quý Trung Quốc ra xa các bạn, chứ không phải là Việt Nam cố đi tìm những liên minh ma quỷ để chống Trung Quốc.
Thứ ba là, quan hệ giữa hai nước chúng ta thậm chí phải trở nên đặc biệt vì chúng ta có sự tương đồng văn hóa, lịch sử, là láng giếng không thể cắt rời, từng hoạn nạn có nhau (bản thân tôi là một người lính trong chiến tranh, tôi không thể nào quên sự giúp đỡ chí tình của nhân dân Trung Quốc về cả vũ khí, lương thực mà mình trực tiếp được sử dụng).
Hai nước chúng ta lại đang cùng cải cách mở cửa, phát triển kinh tế. Chừng ấy lý do là quá đủ để quan hệ này trở nên hiếm có, trở nên đặc biệt.
Nhưng theo ý kiến cá nhân tôi thì không cần nhấn mạnh điểm tương đồng này. Giữa các nước có cùng ý thức hệ kiểu này vẫn xảy ra xung đột, chiến tranh vì quyền lợi quốc gia như chúng ta đã biết đấy thôi.
Thực tế là quyền lợi quốc gia cao hơn ý thức hệ. Chúng ta nên thẳng thắn nhìn nhận vậy để khỏi dối lòng nhau.
